महाराजांनी 50 टक्के आरक्षण दिलं होतं
छत्रपती शाहू महाराज यांनी मागसवर्गीयांना 1902 मध्ये म्हणजेच जवळपास सव्वाशे वर्षांपूर्वी नोकऱ्यांमध्ये 50 टक्के आरक्षण देण्याच्या निर्णय घेतला होता. अन् तो देशातला आरक्षणाबाबतचा पहिला निर्णय ठरला. छत्रपती शाहू महाराज यांनी 26 जुलै 1902 या दिवशी सरकार गॅझेटच्या माध्यमातून मागासवर्गीयांना नोकऱ्यांमध्ये 50 टक्के आरक्षण देण्याचा निर्णय घेतला.
असा होता आरक्षणाचा जाहीरनामा
छत्रपती शाहू महाराज यांनी आरक्षणासंदर्भात काढलेला जाहीरनाम्यावर डॉ. जयसिंगराव पवार यांनी अतिशय विस्तृतपणे लेखन आणि संशोधन केलं आहे. डॉ. जयसिंगराव पवार यांनी लिहिलेल्या ‘राजर्षी शाहू छत्रपती जीवन आणि कार्य’ या पुस्तकात आरक्षणासंदर्भातील जाहीरनाम्याचा उल्लेख आढळतो.
त्या जाहीरनाम्यात लिहिलं आहे की, “सध्या कोल्हापूर संस्थानामध्ये सर्व वर्णांच्या प्रजेस शिक्षण देण्याबाबत व त्यांस उत्तेजन देण्याबद्दल प्रयत्न केले आहेत. परंतु सरकारच्या इच्छेप्रमाणे मागासलेल्या लोकांच्या स्थितींत सदरहू प्रयत्नास जितके यावे तितके यश आलेले नाही. हे पाहून सरकारांस पार दिलगिरी वाटते. ह्या विषयाबद्दल काळजीपूर्वक विचारांती सरकारांनी असे ठरविले आहे की, यशाच्या ह्या अभावाचे खरे कारण उंच प्रतिच्या शिक्षणास मोबदले पुरेसे विपूल दिले जात नाही, हे होय.
ह्या गोष्टीस काही अंशी तोड काढण्याकरिता व उच प्रतीचे शिक्षणापर्यंत महाराज सरकारच्या प्रजाजनांपैकी मागासलेल्या वर्णांनी अभ्यास करावे, म्हणून उत्तेजन दाखल आपल्या संस्थानांच्या नोकरीचा आजपर्यंत चालू असल्यापेक्षा बराच मोठा भाग त्यांच्याकरिता निराळा राखून ठेवणे हे इष्ट होईल, असे सरकारांनी ठरविले आहे.
ह्या रीतीस अनुलक्षून महाराज सरकार असा हुकूम करितात की, हा हुकूम पोहोचल्या तारखेपासून रिकामे झालेल्या जागांपैकी शेकडा पन्नास जागा मागासलेल्या लोकांस भराव्या. ज्या ऑफिसांमघ्ये मागासलेल्या वर्गांच्या अमलादारांते प्रमाण सध्या शेकडा पन्नासपेक्षा कमी असेल, तर पुढची नेमणूक ह्या वर्णातील व्यक्तीची करावी. ह्या हुकुमाच्या प्रसिद्धी नंतर केलेल्या सर्व नेमणुकांचे तिमाही पत्रक प्रत्येक खात्याच्या मुक्यांनी सरकारांकडे पाठवावे.
सूचना- मागासलेल्या वर्णांचा अर्थ ब्राह्मण, परभू, शेणवी, पारशी व दुसरे पुढे गेलेले वर्ण खेरीज सर्व वर्ण असा समजावा.”
दरम्यान, अशा प्रकारचा जाहीरनामा काढून शाहू महाराज यांनी देशातील पहिले आरक्षण लागू केले होते.