रेल्वे प्रवासात अनुचित प्रकार घडल्यास तातडीने मदत मिळावी, यासाठी रेल्वेडब्यात आपतकालीन साखळी कार्यान्वित करण्यात आली आहे. मेल-एक्स्प्रेसमधील लोको पायलट आणि ट्रेन मॅनेजर यांना अलर्ट देण्यासाठी आपतकालीन साखळी ओढण्याची यंत्रणा आहे. मात्र अनेकदा योग्य कारणाशिवाय ही साखळी खेचून गाडी थांबवण्याचे प्रकार घडत आहेत. योग्य कारणाशिवाय साखळीचा वापर करणे हा दंडनीय गुन्हा आहे. भारतीय रेल्वे कायदा कलम १४१नुसार अयोग्य कारणासाठी साखळीचा ओढल्यास दोषी प्रवाशाला एक वर्ष कारावास किंवा एक हजार रुपये दंड किंवा दोन्ही शिक्षा करण्याची तरतूद आहे.
मागील वर्षभरात प्रवासी उशीरा पोहोचणे, थांबा नसलेल्या स्थानकावर गाडी थांबवणे, चहा आणि नाश्ता करण्यास विलंब होणे, बॅग फलाटावर सुटणे, प्रवाशांना सोडायला येणारे नातेवाइक गाडीत राहणे या आणि अशा अन्य कारणांसाठी साखळी ओढल्याच्या घटना घडल्या आहेत. अशा बेशिस्त प्रवाशांकडून एप्रिल २०२३ ते जून २०२४ दरम्यान मुंबई विभागात रोज १२ मेल-एक्स्प्रेस थांबवल्या आहेत. मध्य रेल्वेवर वर्षभरात ११,४३४ वेळा विनाकारण साखळी ओढल्याने ९,६५७ प्रवाशांवर कारवाई करण्यात आली आहे.
मुंबईतील लांब पल्ल्यांच्या रेल्वेगाड्यांची वाहतूक छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस आणि लोकमान्य टिळक टर्मिनसमधून होते. सीएसएमटी स्थानकावरून मुंबई उपनगरी रेल्वेही धावतात. सीएसएमटी ते कुर्ला दरम्यान एकाच रुळांवरून मेल-एक्स्प्रेस आणि जलद लोकल फेऱ्या धावतात. मेल-एक्स्प्रेसची साखळी ओढल्याने गाडीचे आपतकालीन ब्रेक कार्यान्वित होऊन रेल्वे गाडी थांबते. ही गाडी पुन्हा धावण्यासाठी साधारण ८ ते १० मिनिटांचा वेळ लागतो. याच वेळेत या रुळांवरील अन्य रेल्वे गाड्यांचा मात्र खोळंबा होतो. मध्य रेल्वेवरील साखळी ओढण्याच्या सर्वाधिक घटना मुंबई विभागात घडल्या आहेत. एप्रिल ते जूनदरम्यान ४,३८७ वेळा साखळी ओढल्याची नोंद असून रोज सरासरी १२ लांब पल्ल्याच्या रेल्वेगाड्यांच्या वेळापत्रकावर याचा परिणाम होत आहे.
शिक्षेची तरतूद
भारतीय रेल्वे कायदा कलम १४१ नुसार आपत्कालीन साखळीचा गैरवापर किंवा अयोग्य कारणाशिवाय साखळी ओढणे हा गुन्हा आहे. यात दोषी प्रवाशाला एक वर्ष कारावास किंवा एक हजार रुपये दंड किंवा दोन्ही शिक्षा करण्याची तरतूद आहे.
वक्तशीरपणावर परिणाम
अयोग्य कारणाशिवाय साखळी ओढल्याने लांब पल्ल्यांच्या रेल्वेगाड्यांसह उपनगरीय गाड्या उशिराने धावतात. त्यामुळे वक्तशीरपणावर परिणाम होतो. प्रवाशांनी विनाकारण आपत्कालीन साखळीचा वापर करू नये, असे आवाहन मध्य रेल्वेचे जनसंपर्क अधिकारी डॉ. स्वप्नील निला यांनी केले आहे.
९,६५७ प्रवाशांवर कारवाई
मध्य रेल्वेवरील एप्रिल २०२३ ते जून २०२४ मध्ये ११,४३४ प्रकरणे नोंदवण्यात आली आहेत. रेल्वे कायदा,कलम १४१ अंतर्गत ९,६५७ दोषी प्रवाशांवर कारवाई करत त्यांच्या कडून ६३.२१ लाखांचा दंड वसूल करण्यात आला आहे.
विनाकारण साखळी ओढलेल्या प्रवासी आणि दंड यांचा तपशील
विभाग – प्रकरण – अटक प्रवासी – दंड (₹- लाख रुपयांत)
मुंबई – ४,३८७ – ३,७४१ – २३.४७
भुसावळ -२,९३१ – २,८२४ -२१.७६
नागपूर – १,७०६ – १,४०४ – ८.७१
पुणे – १,९९२ – १,४४० – ७.७३
सोलापूर – ४१८ – २४८ – १.५४
ही कारणे वैध…
– रेल्वे डब्यात आग लागणे
– प्रवासी आरोग्य आणीबाणी
– दरोडा किंवा तत्सम गुन्हेगारी कृत्य
– गाडीमध्ये प्रवेश करताना किंवा उतरताना होणारे अपघात
… या कारणासाठी वापर
प्रवासी उशीरा पोहोचणे
थांबा नसलेल्या स्थानकावर गाडी थांबवणे
चहा आणि नाश्ता करण्यास विलंब होणे
सामान फलाटावर राहणे
प्रवाशांना सोडायला येणारे नातेवाईक गाडीत राहणे