आज देशाच्या संरक्षण क्षेत्रात तंत्रज्ञानाला ‘न भूतो…’ महत्त्व प्राप्त झालं आहे. त्याविषयी तुम्हांला काय वाटतं?
खरं सांगायचं तर, कुठल्याही काळात नव्याने दाखल झालेलं तंत्रज्ञान हे नेहमीच मोठा बदल घडवणारं असतं. मानवी इतिहासात डोकावून पाहिलं तर लक्षात येईल की, फार वर्षांपूर्वी शारीरिक झटापट करीत वरचढ ठरण्याच्या काळात तलवार आणि नंतर भाल्यासारख्या हत्यारांनी लढण्याच्या पद्धतींत मोठा बदल घडवला. पूर्वी घोडे हे लढाईचं महत्त्वाचं साधन होतं. गन पावडरच्या शोधाने तर युद्धाचं स्वरूप आमूलाग्र बदललं. काळाच्या ओघात दाखल झालेल्या तोफा, रायफल्सनी संरक्षण सामग्रीत महत्त्वाचं स्थान प्राप्त केलं.
नौका बांधणी, रणगाडे, विमानांचा शोध, रडार यंत्रणा या सर्वांचा लढाईच्या अंगाने वापर सुरू झाला, तेव्हा तर युद्धाचं स्वरूप पार बदललं. सुरुवातीला फक्त दिवसाउजेडी लढाई व्हायची, नंतर रात्री लढता यावं याकरता- काळोखातही पाहता येणं शक्य होणारी आवश्यक सामग्री तंत्रज्ञानाच्या मदतीने विकसित केली गेली आणि मग खंड न पडता लढाई सुरू राहिली. नंतर सेन्सर्सच्या मदतीने लढाईत अधिक अद्ययावत तंत्रे जोडली गेली. थर्मल इमेजिंगच्या मदतीने मिट्ट काळोखातही शत्रूच्या हालचाली टिपल्या गेल्या.
अलीकडच्या काळात चिप निर्मिती विषयक तंत्रज्ञानाने संरक्षण सामग्रीत मोठा बदल घडवला. आज तीच किमया आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स, क्वान्टम टेक्नॉलॉजी साधत आहे. यांतूनच हेच स्पष्ट होतं की, नव्या तंत्रज्ञानाने त्या त्या काळात आमूलाग्र बदल घडवले आणि तंत्रज्ञानाची भूमिका प्रत्येक काळात महत्त्वाची राहिली आहे.
Rain Update: कोकण, मराठवाड्याला पावसाचा यलो अलर्ट, मुंबई-पुण्यात काय परिस्थिती? वाचा वेदर रिपोर्ट
आज युद्धतंत्रात नेमका काय बदल झाला आहे?
आधीच्या काळात ज्याचे पायदळ मोठे, तो शक्तिमान मानला जायचा. युरोपियनांनी नौका उभारणीत नवनवे शोध लावून नव्या भूमींचा शोध लावला आणि सागरी वर्चस्व राखून कित्येक वर्षे जगावर अधिराज्य गाजवले. आज लढाईची गुंतागुंत वाढली आहे. आजवरचे आधुनिक युद्ध भूमीवर, पाण्याच्या पृष्ठभागावर तसेच पृष्ठभागाखाली, आकाश व अवकाश अशा पाच आघाड्यांवर लढले जाते. यालाच अजून एक सहाव्या मानवनिर्मित आघाडीची म्हणजेच ‘सायबरस्पेस’ची जोड मिळाली आहे. या नवीन आघाडीचे वैशिष्ट्य म्हणजे ही आघाडी आजवरच्या पाचही आघाड्यांकरता सर्वस्पर्शी असून ती त्यांना अधिकच परिणामकारक बनवते.AI द्वारे EVM हॅकिंगचा धोका, मस्कचा दावा, भाजप नेता म्हणतो, तुमच्याकडे होत असेल…
तसेच युद्धभूमीत मनुष्य आणि यंत्रे यांची सांगड घालून सायबरस्पेस युद्धतंत्राची धारदेखील वाढवते. आज युद्धतंत्रात नेमका बदल काय झाला आहे, तर संगणक, इंटरनेट, अद्ययावत चिप्स या साधनांमुळे माहितीवर प्रक्रिया करण्यातील वेग कमालीचा वाढला आहे आणि सायबर जगतामुळे युद्धाला नवे परिमाण लाभले आहे. आज सायबर जगतावर जो अधिराज्य गाजवेल, त्याचे युद्धतंत्रावर वर्चस्व राहील. आज भूदल, नौदल, हवाई दल या प्रत्येकाच्या गरजांनुरूप विकसित झालेले अद्ययावत तंत्रज्ञान अत्यावश्यक ठरत आहे. तंत्रज्ञानाद्वारे प्राप्त झालेली संरक्षण सिद्धता आज प्रत्येक देशासाठी महत्त्वाची ठरते.
संरक्षण दलात अद्ययावत तंत्रज्ञानासोबतच, तंत्रज्ञानाची जाण असलेल्या मनुष्यबळाचीही मोठी गरज आहे असं म्हणता येईल का?
देशाच्या संरक्षण सिद्धतेत वरचढ स्थिती प्राप्त करण्याकरता युद्धाचा सर्व बाजूंनी अभ्यास करावा लागतो आणि हा अभ्यास करता येण्यासाठी तुमच्याकडे तेवढ्या क्षमतेचं आणि आवश्यक कौशल्यं असणारं संस्थात्मक बळ असावं लागतं. आज आघाडीवर सक्षमतेने लढता येण्याकरता सैनिकाला तांत्रिक आणि इतर पाठबळ पुरवण्यासाठी लष्कराच्या रचनेत प्रशिक्षण संस्था महत्त्वाच्या ठरतात. अत्यंत प्रतिकूल हवामान असलेल्या ठिकाणी वर्षाचे १२ महिने- अहोरात्र गस्तीसाठी सैनिक ठेवता येणं शक्य नसतं. अशा वेळी प्रगत तंत्रज्ञान अत्यंत सहाय्यकारी ठरतं.
कॅमेऱ्याने टिपलेल्या हालचाली, एखाद्या क्षेत्रात कुणी केलेला प्रवेश सेन्सर्सच्या सहाय्याने टिपून त्याची तात्काळ सूचना देणे, आज सहज शक्य बनलं आहे. बंदुका, रणगाडे, रेडियो सेट यांच्यासोबत आज सैनिकांसाठी नेटवर्कची उपलब्धता आणि ते नेटवर्क सुरक्षित असणे अत्यंत मोलाचं ठरतं. अद्ययावत तांत्रिक साधने वापरण्यासाठी सैनिकांकडे अद्ययावत क्षमता असाव्या लागतात. याकरता लष्कराच्या प्रशिक्षण संस्थांची भूमिका महत्त्वाची आहे.पोलिसांच्या ‘सेटिंग सुट्ट्यां’ना बसणार चाप, सशस्त्र विभागाच्या कर्मचाऱ्यांची आता नियमित यादी
योग्य विद्यार्थ्याची निवड करण्यापासून, त्याला बौद्धिक, शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या तावून सुलाखून तयार करणे, आणि हा विद्यार्थी अधिकारी म्हणून दाखल झाल्यानंतरही त्याला वेळोवेळी अद्ययावत प्रशिक्षण मिळणे आवश्यक ठरते. देशाच्या संरक्षण सिद्धतेत दळणवळणाची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची आहे. त्याविषयी लष्करात जे वेगवेगळे विभाग असतात, त्यातील ‘कोअर ऑफ सिग्नल’चे मूलभूत काम आहे दूरसंचार साधणे आणि टिकवणे.
लष्करातील संवाद निर्धोकपणे साधला जावा, याची संपूर्ण जबाबदारी आमच्या शिरावर आहे. आमच्यावर लष्कराच्या दूरसंचाराची जबाबदारी असल्याने अर्थातच आम्हांला यासंबंधीच्या उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाविषयी कांकणभर अधिक माहिती असणे, इतरांपेक्षा चार पावले पुढे असणे अत्यावश्यक आहे. आधीच्या काळात हा संवाद केवळ आवाजाद्वारे साधला जायचा, आज तो प्रामुख्याने डेटाद्वारे होतो. नव्वदीच्या दशकापर्यंत लष्करातील दोन दूरच्या ठिकाणी असलेल्यांना परस्परांशी केवळ बोलण्याकरता कनेक्ट होणे ही मुश्कील होते.
आधी फोनकॉल बुक करावा लागे. नंतर एक्स्चेंजद्वारे फोन कनेक्ट व्हायचा. आज हा संवाद तंत्रज्ञानाद्वारे सुलभ बनला आहे. लष्करी संवादाकरता अधिकाऱ्यांना लष्कराच्या स्वतंत्र नेटवर्कचा वापर करणाऱ्या ‘संभव’ फोनसेट्सची करण्यात आलेली निर्मिती आणि त्याचा सर्वदूर होत असलेला वापर हे लष्करी दूरसंचाराकरता मोठे इनोवेशन ठरले आहे, जे लष्करी सुरक्षेकरता अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे.आईस्क्रीममध्ये मानवी बोट, फूड अथॉरिटीकडून पुण्यातील उत्पादकाचा परवाना रद्द; प्रकरण काय?
आजच्या तंत्रज्ञानाच्या युगात ‘सिग्नलिंग’चे महत्त्व नेमके किती व कसे वाढले आहे?
आज टेलिफोन, इंटरनेटच्या शिवाय जगण्याची कल्पनाही आपल्यापैकी बहुसंख्यांना नकोशी वाटेल. आपले दैनंदिन जगणे विविध रूपांतील तंत्रज्ञानाने सुकर झाले आहे. संरक्षण सिद्धतेबाबतही हेच म्हणता येईल. म्हणून अशा प्रत्येक तंत्रज्ञानाची, प्रामुख्याने उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाची ओळख माहिती-तंत्रज्ञान आणि टेलिकम्युनिकेशन अभियंता म्हणून दाखल होणाऱ्या लष्करी अधिकाऱ्याला असायला हवी.
दळणवळणासंबंधीच्या अद्ययावत प्रशिक्षणाविषयी सांगायचं झाल्यास, शत्रूराष्ट्राला हानिकारक ठरेल अशा प्रगत रणनीतींचा वापर करण्यासाठी संरक्षण तंत्रज्ञानातील संशोधन व विकासातील स्वयंपूर्णतेचे महत्त्व जाणत, भारतीय लष्कराने महू येथील ‘एमसीटीइ’मधील अभ्यासक्रमांची आणि संशोधन उपक्रमांची रचना केली आहे. क्वान्टम तंत्रज्ञान, आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स, 5Gi विषयक अद्ययावत प्रयोगशाळा ‘एमसीटीइ’ येथे उभारण्यात आल्या आहेत.निवृत्तीवय साठ वर्षे करण्यावर मुख्यमंत्री सकारात्मक, मागण्यांची पूर्तता लवकर करण्याचे दिले आश्वासन
‘डीप टेक्नॉलॉजी’मध्ये मोठी गुंतवणूक भारत करत आहे, ही काळाची गरज आहे का?
आज संरक्षणाची साधने अधिकाधिक प्रगत होत आहेत. रडार ही दुसऱ्या महायुद्धात ‘डीप टेक्नॉलॉजी’ होती, आता ते संरक्षण सिद्धतेतील सर्वसाधारण साधन बनले आहे. इंटरनेट हे १९८० च्या दशकातील क्रांती होती. अशा पद्धतीने प्रत्येक काळाचे उदयोन्मुख तंत्रज्ञान असते. आज ते- क्वान्टम टेक्नॉलॉजी आहे, आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स आहे, सॅटेलाइट टेक्नॉलॉजी आहे. जमीन, सागरी, हवाई आणि अवकाश अशा चारही लढाऊ क्षमता तंत्रज्ञानातील नव्या शोधांतून अद्ययावत होत असतात. नॅनो चिप्सनी इलेक्ट्रॉनिक क्षेत्रात क्रांती साधली आहे. असे नवनवे तंत्रज्ञान संपादन करणे हे भारताच्या दृष्टीने आव्हान आहे आणि म्हणूनच आत्मनिर्भरता महत्त्वाची आहे.
निर्मितीत आत्मनिर्भरता आली की, तुम्ही कोणत्याही सुट्या भागासाठी इतर देशावर अवलूंबून नसता. आज सॉफ्टवेअर अथवा सुटे भाग आयात केल्यानंतर त्या सॉफ्टवेअरमधून मालवेअर येणार नाही, याची खात्री नसते. म्हणूनच आपण अद्ययावत तंत्रज्ञान अवगत करून अत्याधुनिक साधनांची निर्मिती करणं हे यावरचं उत्तर आहे. आज नॅनो, मॉलिक्युलर स्ट्रक्चर, सुपर कंडक्टरचं महत्त्व आहे. म्हणून 5G, आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स, क्वान्टम यांसारखे जे अद्ययावत तंत्रज्ञान आहे, ते आपण अवगत करणं अत्यावश्यक बनलं आहे.Eknath Shinde : आपला स्ट्राइक रेट उबाठा सेनेपेक्षा उत्तम, महायुतीबद्दल निर्माण झालेले चुकीचे चित्र विधानसभेत पालटणार – मुख्यमंत्री
आज देशाची संरक्षण व्यवस्था ‘एमसीटीइ’च्या माध्यमातून- आयआयटीसारख्या नामांकित शिक्षणसंस्था, आघाडीच्या खासगी संस्था आणि स्टार्टअप्स यांच्या संयुक्त विद्यमाने दर्जेदार प्रशिक्षण व्यवस्था उभारत, संशोधन व निर्मितीची परिसंस्था उभारत आहे. आधी हे सगळे अस्तित्वात नव्हते, असे नाही, पण हे प्रत्येक घटक आपापल्या कोषात, एकेकटे संबंधित विषयावर काम करीत होते. आज धोरणबदलामुळे या सर्वांना एकत्र आणून त्यांची मोट बांधून सामूहिक स्तरावर प्रयत्न केले जात आहेत. हे महत्त्वाचे आणि नाविन्यपूर्णतेसाठी पोषक आहे.
आता विविध संरक्षण दलांना आपापल्या स्तरावर आयआयटीसारख्या दर्जेदार संस्थांसोबत सहकार्य करार करून अभ्यासक्रम अथवा प्रकल्प राबवता येऊ शकतात. देशातील विविध अव्वल संस्थांनी एकत्रितपणे काम करणे हे तज्ज्ञांकरवी ज्ञानाची आदानप्रदान करण्यास उपयुक्त ठरते आणि देशाच्या संरक्षण सिद्धतेच्या दृष्टीने हितावह ठरते.विद्यार्थ्यांसाठी आनंदाची बातमी, आता पाससाठी रांगेत उभे राहणं विसरून जा, शाळा कॉलेजातच पास मिळणार
एकीकडे आपण तंत्रज्ञान आत्मसात करतोय, दुसरीकडे आपल्या देशातील संरक्षण दलात मोठ्या प्रमाणावर मनुष्यबळ आहे, या दोहोंचा समतोल कसा साधला जात आहे?
संरक्षण क्षेत्रातील तंत्रज्ञानाचे उपयोजन हे कर्मचाऱ्यांची कार्यक्षमता वृद्धिंगत करण्यासाठी आहे, त्यांची जोखीम कमी करण्यासाठी आहे, त्यांची जागा घेणे अथवा मनुष्यबळ कमी करण्यासाठी नाही. जगभरात आज युद्धे तंत्रज्ञानाने लढली जात आहेत, हे आपण बघतो आहोतच, म्हणूनच तंत्रज्ञान आत्मसात करणे हा आज निकडीचे आहे. आज डेटा शस्त्र बनले आहे. त्याद्वारे कितीतरी संरक्षण विषयक बाबींवर उपाय शोधले जात आहेत.
‘आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स’मध्ये डेटा हे सर्वात महत्त्वाचा असतो. डेटा असला की अल्गोरिदमद्वारे पॅटर्न शोधता येतात. त्याकरता संरक्षणाच्या दृष्टिकोनातून डेटा प्राप्त करायला हवा. आज संरक्षण दलांची स्वतंत्र डेटा सेंटर्स आहेत. डेटाचे बॅकअप्स राखता येतात. यामुळे चालू घडामोडींची अद्ययावत माहिती राखणेही शक्य होते.एक फादर्स डे असाही! आजारी वडिलांना लेकीनं दिले जीवदान, वयाच्या २१व्या वर्षी यकृत दान
‘एमसीटीइ’ संस्थेचे वेगळेपण नेमके कशात आहे?
लष्करात वेगवेगळ्या संस्था आहेत. त्या प्रत्येकाची स्वत:ची खासियत आहे. ‘एमसीटीइ’ माहिती-तंत्रज्ञान, इलेक्ट्रॉनिक्स संबंधित अद्ययावत तंत्रज्ञानाच्या अध्ययन- अध्यापनावर भर देते. आजचे युग तंत्रज्ञानाचे असल्याने, तंत्रज्ञानाची प्रशिक्षण संस्था म्हणून ‘एमसीटीइ’ची प्रासंगिकता आणि समर्पकता निश्चितच अधिक आहे, कारण तंत्रज्ञानाचे क्षेत्र हे सतत आणि वेगाने बदलणारे क्षेत्र आहे. त्या वेगाशी जुळवून घेणे हे आमचे काम आहे. तंत्रज्ञानाच्या बदलांनुरूप संस्था, अभ्यासक्रम, प्रशिक्षण बदलावा लागतो आणि हे सारे अत्यंत कार्यकुशल पद्धतीने ‘एमसीटीइ’मध्ये हाताळले जाते.
आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स, क्वान्टम तंत्रज्ञान आणि सायबर सुरक्षा यांसारख्या प्रगत साधनांचा संकर घडवून सेनेसाठी खास नवीनतम लष्करी प्रकल्प विकसित केले जात आहेत. त्यामुळे ‘एमसीटीइ’मधील प्रशिक्षणाचा दर्जा सातत्याने अद्ययावत व अव्वल राहिला आहे. म्हणूनच तेथील कठोर आणि अद्ययावत प्रशिक्षणाअंती लष्करात नव्याने दाखल होणारा अधिकारी वेगवान तांत्रिक बदलांशी जुळवून घेणारा असतो. तो केवळ नव्या तंत्रज्ञानाचा अवलंब करतो असे नाही, तर या वेगाने बदलणाऱ्या क्षेत्रातील गुंतागुंत व आव्हाने यांवर मात करण्याची क्षमता त्याच्यात रुजवली जाते आणि हेच महू येथील ‘एमसीटीइ’चे शक्तिस्थान म्हणायला हवे.Bakri Eid 2024: ‘लाख’मोलाचे बकरे; राजस्थानातील बकऱ्याची सर्वत्र चर्चा, १७० किलो वजन, किंमत वाचून शॉक बसेल
‘एमसीटीइ’त उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाचे जे अत्याधुनिक प्रशिक्षण दिले जाते, त्या अभ्यासक्रमांविषयी माहिती द्याल का?
भारतीय लष्कराची प्रमुख तांत्रिक प्रशिक्षण संस्था असलेल्या ‘एमसीटीइ’त अद्ययावत आणि उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाचे अत्याधुनिक प्रशिक्षण उपलब्ध आहे. वर्षभरात तीनही सशस्त्र दलांच्या विविध विभागांतील सुमारे तीन हजार अधिकारी, कर्मचारी, विद्यार्थी येथे प्रशिक्षण घेतात. त्यात कोअर ऑफ सिग्नल्स, तीनही सैन्य दलांसह सर्व शस्त्रास्त्रे दले आणि मैत्रीपूर्ण संबंध असलेल्या देशांतील सुरक्षा दलांचा समावेश असतो.
‘एमसीटीइ’ ही एकमेव अशी शैक्षणिक संस्था आहे, जी दूरसंचार आणि माहिती तंत्रज्ञान या विषयांमधील अभियांत्रिकीची दुहेरी पदवी प्रदान करते, दोन्ही अभियांत्रिकी विद्याशाखांवर आधारित लष्करी वापराच्या दृष्टिकोनातून हा वैशिष्ट्यपूर्ण अभ्यासक्रम रचलेला आहे. येथील अभ्यासक्रमांमध्ये इन्फॉर्मेशन अँड कम्युनिकेशन, क्रिप्टोलॉजी, इलेक्ट्रॉनिक वॉरफेअर आणि सायबर ऑपरेशन्स या विद्याशाखांच्या पदविका, पदवी, पदव्युत्तर अभ्यासक्रमांचा समावेश आहे.
इन्फॉर्मेशन अँड कम्युनिकेशन टेक्नॉलॉजी, इलेक्ट्रॉनिक वॉरफेअर, सायबर, आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स आणि सॅटेलाइट कम्युनिकेशन या क्षेत्रांत नेतृत्व विकसित करणे हे ‘एमसीटीइ’चे उद्दिष्ट आहे, जेणे करून भारतीय सैन्य दले वर्तमान आणि भविष्यकालीन लष्करी मोहिमांच्या आव्हानांना सामोरे जाण्यास सक्षम बनतील. याकरता कम्युनिकेशन इंजिनीअरिंग, कॉम्प्युटर टेक्नॉलॉजी अँड सिस्टीम्स, कॉम्बॅट कम्युनिकेशन, ऑल आर्म्स विंग, सायफर विंग (कोडिंग) आणि कॅडेट प्रशिक्षण विंग यांसारख्या विविध विद्याशाखा ‘एमसीटीइ’त आहेत.Dharavi Redevelopment : मोठी बातमी : धारावीची जमीन शासनाच्या खात्यांना हस्तांतरित करणार, अदानी समूह केवळ पुनर्विकास करणार
‘एमसीटीइ’चे शैक्षणिक अभ्यासक्रम नामांकित विद्यापीठांशी संलग्न आहेत. ‘एमसीटीइ’चे पदव्युत्तर अभ्यासक्रम- देवी अहिल्या विश्व विद्यालय इंदूर, पदव्युत्तर पदविका अभ्यासक्रम- इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ इन्फॉर्मेशन टेक्नॉलॉजी नागपूर, पदवी अभ्यासक्रम- जवाहरलाल नेहरू विद्यापीठ, दिल्ली आणि पदविका अभ्यासक्रम- राजीव गांधी प्रौद्योगिकी विद्यापीठ, भोपाळ या दर्जेदार विद्यापीठांशी संलग्न आहेत. देवी अहिल्या विद्यापीठाशी संलग्न पीएचडीसाठी संशोधन केंद्रही आहे.
मराठी मुलांनी आर्मीमध्ये अधिकारी पदांवर यावं, याकरता काय करावं लागेल?
महाराष्ट्रातील अनेक गुणी मुले आणि मुली दीर्घ काळापासून आर्मीमध्ये कार्यरत आहेत. ते वैयक्तिक आणि व्यावसायिक दृष्टीने उत्तम कामगिरी पार पाडत आहेत आणि अगदी सर्वोच्च- सेनाप्रमुख, नौदलप्रमुख आणि हवाई दल प्रमुख अशा पदांपर्यंत पोहोचले आहेत. विद्यमान तसेच याआधीचे सेनाप्रमुख हे देखील मराठमोळे आहेत. ही आपल्या सर्वांसाठी अभिमानाची बाब आहे. लष्करातील मराठी अधिकाऱ्यांची संख्या अधिकाधिक वाढावी, हे आपल्या सगळ्यांना वाटणे स्वाभाविक आहे.
लष्करी अधिकारीपदांवर मराठी मुलांचा टक्का वाढावा, याकरता संरक्षण क्षेत्रातील विविध पदांची माहिती मुलांपर्यंत पोहोचायला हवी. वेगवेगळ्या शैक्षणिक अर्हतेनंतर लष्करात दाखल होता येतं, याची माहिती सर्वदूर पोहोचणे महत्त्वाचे आहे. जोपर्यंत ही माहिती समाजात झिरपत नाही, तोपर्यंत योग्य मुलं इथपर्यंत पोहोचणार नाहीत. लष्कर हा केवळ पेशा नसून एक जीवनशैली आहे, हे समजून-उमजून या पेशाचा स्वीकार करणं हे खूप गरजेचं आहे. लष्करात आत्मसन्मान खूप महत्त्वाचा असतो. आत्मसन्मान हे एक मूल्य मानणारी व्यक्तीच लष्करात दाखल होते.बालधोरणाचा मसुदा जाहीर; तृतीयपंथी, अलैंगिक, हवामान बदलाने बाधित मुलांसाठीही राज्य सरकारकडून तरतुदी
केवळ इथले वेतन, सुविधा या गोष्टींकडे बघून इथे कुणी टिकू शकत नाही अथवा पदोन्नती मिळवू शकणार नाही. त्यामुळे जेव्हा लष्करात विद्यार्थ्यांची निवड केली जाते, तेव्हा इथल्या जीवनाकरता योग्य ठरणाऱ्या सर्व निकषांवर त्याची चाचणी घेतली जाते, त्यात बौद्धिक, शारीरिक, मानसिकदृष्ट्या यशस्वी ठरणाऱ्या विद्यार्थ्याला अधिकारी होण्याकरता घडवले जाते. देशाचं लष्कर कसं असावं, यात समाज मोठी भूमिका बजावतो. कारण लष्करात दाखल होणारा सैनिक आणि अधिकारी हे समाजातूनच येणारे घटक असतात.
मुळातच निडर, काटक आणि लढवय्या वृत्ती असलेल्या आणि शौर्याचा दैदिप्यमान इतिहास असलेल्या महाराष्ट्रातील युवा वर्गाला जर योग्य दिशा मिळाली तर त्यांचे लष्करी क्षेत्रातील योगदान अधिक भरीव होईल, याबद्दल माझ्या मनात तिळमात्र शंका नाही.