नव्या कायद्याची घोकंपट्टी; पोलिसांच्या सवयीच्या कलमांमध्ये झाले बदल, जाणून घ्या नवीन कलम

मुंबई : मुंबईसह महाराष्ट्रातील सर्व पोलिस सध्या अभ्यासाला लागले आहेत. राज्यातील जवळपास ९० टक्के पोलिसांचा अभ्यास पूर्णही झाला आहे. पोलिस आणि अभ्यास… संपूर्ण पोलिस दल कोणती परीक्षा देतेय? असा प्रश्न पडला असेल ना! एक जुलैपासून पोलिसांना कर्तव्य बजावण्यासह दररोज परीक्षेला सामोरे जावे लागणार आहे. ही परीक्षा आहे बदललेल्या नवीन कायद्यांची, बदलण्यात आलेल्या कलमांची, कायद्यात करण्यात आलेल्या सुधारणांची.इंग्रजांनी भारतावर हुकमत गाजवता यावी यासाठी भारतीय दंड संहिता(आयपीसी), फौजदारी दंड प्रक्रिया(सीआरपीसी) आणि भारतीय पुरावा अधिनियम (एव्हिडन्स ॲक्ट) हे कायदे आपल्या सोयीनुसार बनवले होते. सुमारे दीडशे वर्षांपेक्षा अधिक कालावधीपासून हे कायदे आणि कायद्यातील कलमांचा वापर केला जात आहे. लोकशाही असलेल्या देशात नागरिकांचे हक्क, हित तसेच गेल्या काही काळात बदलत गेलेली गुन्हेगारी पाहता केंद्र सरकारने या तिन्ही कायद्यात बदल केले आहेत. भारतीय दंड विधान (आयपीसी) आता ‘भारतीय न्याय संहिता’ (बीएनएस), फौजदारी प्रक्रिया संहिता (सीआरपीसी) आता ‘भारतीय नागरी सुरक्षा संहिता’ (बीएनएसएस) आणि भारतीय पुरावा कायदा आता ‘भारतीय साक्ष अधिनियम’ या नव्या नावाने ओळखले जाणार आहे. नावात बदलाप्रमाणे कायद्यातही अनेक बदल आणि सुधारणा करण्यात आल्या आहेत. आयपीसीमध्ये ५११ कलमे होती. नव्या भारतीय न्याय संहितेमध्ये ३५८ कलमे असून त्यामध्ये नवीन २१ गुन्ह्यांचा समावेश आहे. फौजदारी प्रक्रिया संहितामधील १७७ कलमे बदलून भारतीय नागरी सुरक्षा संहिता बनविण्यात आली आहे. नवीन भारतीय साक्ष अधिनियमात १७० कलमे केली आहेत.

कायदा, कलमे, त्यांच्या व्याख्या यामध्ये केलेले बदल सहज लक्षात येणे कठीण असल्याने राज्यभरातील पोलिसांना प्रशिक्षण देण्यात येत आहे. आधी काही अधिकाऱ्यांची निवड करून त्यांना नवीन कायद्याची जाण करून देण्यात आली आणि आता हे प्रशिक्षित अधिकारी इतरांना प्रशिक्षण देत असल्याचे एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सांगितले. राज्यभरात कॉन्स्टेबलपासून ते अधिकाऱ्यांपर्यंत जवळपास ९० टक्के पोलिसांचे प्रशिक्षण पूर्ण झाल्याचे हा अधिकारी म्हणाला. मुंबईतही वेगवेगळ्या स्तरावर पोलिसांना अद्यापही नवीन कायद्याचे धडे दिले जात आहेत. ड्युटीच्या व्यस्त वेळातून उसंत मिळत नसल्याने ऑफलाइन, ऑनलाइन बरोबरच ऍपची सुविधा देखील उपलब्ध करून देण्यात आली आहे. वर्षानुवर्षे जुन्या कायद्याप्रमाणे काम करणे अंगवळणी पडले असून एक जुलैपासून नवीन कायद्याप्रमाणे काम करताना थोडी अडचण निश्चित होईल, परंतु अभ्यास झालाय आणि मार्गदर्शनासाठी अनेक पर्याय उपलब्ध असल्याचे पोलिस सांगत आहेत.

महत्वाची जुनी आणि नवीन कलमे
गुन्हा जुनं कलम नवीन कलम

हत्या ३०२ १०३ (१)
हत्येचा प्रयत्न ३०७ १०९
गंभीर दुखापत ३२६ ११८ (२)
मारहाण ३२३ ११५
धमकी ५०६ ३५१ (२)
विनयभंग ३५४ ७४
बलात्कार ३७६ (१) ६४ (१)
विवाहितेचा छळ ४९८ (अ) ८५
अपहरण ३६३ १३७(२)
चोरी ३८० ३०५ (ए)
दरोडा ३९५ ३१० (२)
फसवणूक ४२० ३१८ (४)
सरकारी कामात अडथळा ३५३ १३२

ऑन कॅमेरा गुन्हे दाखल होणार

आरोपींप्रमाणे तक्रारदार, साक्षीदार न्यायालयात आपली साक्ष फिरवतात. अनेकदा पोलिसांवरही आरोप होतात. हे टाळण्यासाठी तक्रार देण्यासाठी आलेल्या व्यक्तीचा जबाब, पंचनामे, साक्षीदार यांचे जबाब ही सर्व प्रक्रिया ऑन कॅमेरा घेण्याची तरतूद या कायद्यात आहे. त्यादृष्टीने अद्ययावत यंत्रणा बसविणे आणि त्याआधारे जबाब नोंदविण्याचे काम पोलिसांना करावे लागणार आहे.